संशोधन करणे अत्यंत अवघड बाब असते. संशोधन पद्धती संशोधनाला दिशा देण्याचे काम करत असते. सामाजिकशास्त्रात संशोधन करताना अनेक अडचणींना सामोरे जावे लागते. अनेक नैतिक पेच निर्माण होऊ शकतात. संशोधनातील अडचणीचे योग्य पद्धतीने निराकरण केले नाही तर संशोधन अर्धवट सोडून दयावे लागते. संशोधनात येणाऱ्या समस्या योग्य पद्धतीने जाणून घेणे आवश्यक असते. संशोधनाची पहिली पायरी म्हणजे समस्या ओळखणे मानले जाते. संशोधन करताना पुढील समस्या वा अडचणींना सामोरे जावे लागू शकते.
3. दुय्यम माहितीची अनुउपलब्धता-
४. ग्रंथालय व्यवस्थापनाचा अभाव-
५. तंत्रज्ञानाचा वाढता प्रभाव-
८. प्रायोगिक अध्ययन करता येत नाही.-
एका वाक्यात अपेक्षित प्रश्नोत्तरे
१. संशोधनासाठी मानवी मनातील कोणतो प्रवृत्ती कारणीभूत असते.
उत्तर- विज्ञासा वा कुतूहल ही मानवी मनातील प्रवृत्ती संशोधनाला चालना देते.
२. संशोधन म्हणजे काय?
उत्तर- संशोधन शब्दाला इंग्रजी भाषेत Research असे म्हणतात. Research म्हणजे पुन्हा पुन्हा शोध घेणे या तपासणी करणे होय. Research हा शब्द Re आणि Search या दोन संशापासून बनलेला आहे. त्याचा अर्थ परीक्षण करणे, चाचणी करणे, प्रयत्न करणे आणि कसून तपासणी करणे हा होता.
३. संशोधनाची एक व्याख्या लिहा.
उत्तर- जे. बेस्टच्या मते.- संशोधन म्हणजे वैज्ञानिक पद्धती प्रत्यक्ष कार्यान्वित करण्याची सुव्यवस्थित व नियमबद्ध अभ्यासण्याची प्रक्रिया होय.
४. स्लेसिनर व स्टीफेन्सन यांनी संशोधन प्रक्रियेचे कोणते तीन पैलू सांगितलेले आहेत.
उत्तर- १. सामान्यीकरणाच्या हेतूने संकल्पना व प्रतीके यांची जाणीवपूर्वक हाताळणी २. प्रस्थापित ज्ञानाच्या कक्षा रुदाविणे. ज्ञानात सुधारणा व ज्ञान प्रमाणीकरण करणे. ३. प्रमाणित ज्ञानाचा सिद्धांत निर्मितीसाठी व व्यवहारात उपयोग करणे हे तीन पैलू सांगितले आहेत.
५. संशोधनाचे दोन उद्देश लिहा.
उत्तर- ज्ञानाप्राप्ती करणे. मूलभूत नियमांचा शोध घेणे, शास्त्रीय संकल्पनांची निर्मिती करणे हे संशोधनाचे उद्देश आहेत.
६. संशोधनाचे महत्त्व कोणत्या दोन कारणामुळे वाढले आहे.
उत्तर- नियोजनास सहाय्यक, ज्ञानविस्तार, सिद्धांत निर्मिती, व्यावहारिक उपयोग इत्यादी कारणामुळे संशोधनाचे महत्त्व वाढत चाललेले आहे.
७. संशोधन पद्धतीची दोन सांगा.
उत्तर- राजकीय घटनांचा अभ्यास कार्यकारणसंबंधाचा शोध, ज्ञानाचा विस्तार, व्यावहारिकतेला उत्तेजन आदि संशोधनाची वैशिष्ट्ये आहेत.
८. संशोधन पद्धतीच्या दोन समस्या लिहा.
उत्तर प्रशिक्षणाची कमतरता, माहिती संकलन, प्रतिसादाचा अभाव, वेळ आणि पैसा इत्यादी संशोधनाच्या मार्गातील अडचणी सांगता येतात.
९. वाड:मयचौर्य म्हणजे काय?
उत्तर- वाड:मयचौर्य म्हणजे दुसन्याचे संशोधन या कल्पनेची चोरी या नक्कल करून आपल्या संशोधन प्रबंध वा प्रकाशित साहित्यात समाविष्ट करणे. वाड:मयचौर्यात पुस्तके, इंटरनेट, ओडिया व्हिडिओ, , आराखडे, ई-साहित्य इत्यादीत उपलब्ध असलेली माहितीची नक्कलाचा संशोधन साहित्यात समावेश करणे.
१०. सामाजिकशास्त्रातील प्रायोगिक अध्ययनाच्या मर्यादा कोणत्या आहेत.
उत्तर- मानवी वर्तनाचे प्रयोगाद्वारे मोजमाप करता येत नाही. मानवी वर्तन अत्यंत चंचल स्वरूपाचे असते. प्रायोगिक परिस्थितीत मानवावर प्रयोग करावयाचा प्रयत्न केला तरी बाह्य या अंतर्गत घटकाचा प्रभाव व्यक्तो वर्तनावर पडतो.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा
Please do not enter any spam link in the comment box