भविष्यातील विद्यापीठाचे स्वरूप, प्रकार आणि इतिहास

भविष्यातील विद्यापीठाचे स्वरूप, प्रकार आणि इतिहास

—  'University'   Latin word  'universitas‘ a whole वा संपूर्ण

—  शालेय शिक्षणानंतर शिक्षण देणाऱ्या संस्थांना विद्यापीठ म्हटले जाते.

—  विद्यापीठात उच्च दर्जाचे अध्ययन, अध्यापन आणि संशोधन सुविधा असतात. विद्यार्थ्यांच्या परीक्षा घेऊन पदव्या देण्याचा अधिकार विद्यापीठाला असतो.

—   विद्यापीठ ही एक वैधानिक संस्था असते ती संसद किंवा विधिमंडळाच्या कायद्याने निर्माण केली जाते .

—  भारतात विद्यापीठाचे नियमन नियंत्रण आणि मार्गदर्शन करण्यासाठी विद्यापीठ अनुदान आयोग ही संस्था निर्माण केलेली आहे . उच्च शिक्षणाचे धोरण निश्चित करण्यासाठी केंद्रीय मनुष्यबळ विकास मंत्रालय नावाचा स्वतंत्र विभाग निर्माण केलेला आहे . 

विद्यापीठाचे प्रकार-

—  Central University- 54

—  State University- 425

—  Deem University- 125

—  Private University- 375

—  Open University- 13

—  Meta University and Enovation University

विद्यापीठाचा इतिहास-

—  भारत हा प्राचीन काळापासून ज्ञानाला महत्त्व देणारा देश आहे. भारतात प्राचीन काळी तक्षशिला, नालंदा, काशी, वल्लवी सारखी जगप्रसिद्ध विद्यापीठे होती परंतु मुस्लिम आक्रमणाच्या काळात ही सर्व विद्यापीठे नष्ट केली गेली. आजच्या काळात निर्माण केलेली विद्यापीठे ही ब्रिटिशांनी सुरू केलेली आहेत . 1857 मध्ये मुंबई, मद्रास, कलकत्ता या ठिकाणी तीन विद्यापीठे निर्माण करण्यात आली.

• First National Policy on Education, 1968
• NPE 1986 Modified in 1992 (Program of Action, 1992)
• New Education Policy 2020 (29 July 2020 Indian Government Approved )

विद्यापीठ स्वरुपात बदलाची गरज-

—  भारतात जगातली तिसऱ्या क्रमांकाची विद्यापीठे आहेत परंतु पहिल्या 100 विद्यापीठात एकाही विद्यापीठाचा समावेश नाही. भारतात अत्यंत मर्यादित व् नोबल पारितोषिक मिळालेले आहेत चीन, अमेरिका, युरोपियन देशांपेक्षा संशोधन आणि पेटंटच्या बाबतीत भारत मागे आहे.

—   भारताला जागतिक ज्ञान महासत्ता बनवण्यासाठी आवश्यक क्षमता विद्यार्थ्यांमध्ये निर्माण करणे.

—  बदलत्या काळानुरूप शालेय व उच्च शिक्षणाच्या रचनेत अमुलाग्र बदल करणे.

—  21 व्या शतकात शासनाने अवलंबलेल्या शाश्वत विकास कार्यक्रमाशी शिक्षणाला जोडणे.

—  विविध ज्ञान शाखांना चौकटीतून बाहेर काढून त्यांना आंतरशाखीय आणि बहुशाखीय स्वरूप देणे

भविष्यातील विद्यापीठाचे स्वरूप-

—  वैभवशाली ज्ञानाचे पुनरुज्जीवन

—  विद्यापीठाची संख्या वाढविणे

—  कायदा आणि वैद्यकीय महाविद्यालय वगळता देशातील सर्व उच्च शैक्षणिक संस्थांचे संचालन एक नियामक मंडळ (single Umbrella Body)

—  भारत केंद्री शिक्षणाला प्राधान्य- नागरिकत्व भावना निर्मिती

—  विद्यापीठाना अधिक स्वायतत्ता

—  प्रवेश क्षमतेत वाढ- सध्या २६.५० वरून ५० टक्के

—  जागतिकीकरणाला पूरक शिक्षण

—  पायाभूत सुविधाचा विस्तार- brain gain vs. brain drain

—  आंतरशाखीय अध्ययनाला प्राधान्य- प्रत्येक जिल्ह्यात एक विद्यापीठ

—  अनुभवातून शिक्षण आणि व्यावसायिक शिक्षण

—  प्रादेशिक भाषेत शिकणाची संधी

—  प्रायोगिक शिक्षणाला महत्त्व – जीवनापयोगी शिक्षण

—  नियमित मूल्यमापन- अंतर्गत मूल्यमापनाला प्राधान्य

—  विद्यापीठामध्ये अंतर्गत सहकार्य- देशी आणि परदेशी

—  रोजगार आणि कौशल्य विकास पूरक शिक्षण-

—  संशोधनाला महत्त्व- समाजोपयोगी संशोधन- खाजगी उद्योग सहकार्य

—  Training, Placement, Internship, Community Service

—  शिक्षणावरचा खर्च वाढविणे- ६ टक्के

—  Online Teaching, Learning and Evaluation- E Courses, Virtual Lab,

—  परदेशी विद्यापीठ कॅम्पस स्थापना परवानगी

—  Cluster University-

—  विद्यापीठामध्ये परदेशी विद्यार्थ्यांना प्रवेश-  विद्यार्थ्यांची देवाण-घेवाण     —  समान फी

—  विद्यापीठ प्रवेशासाठी परीक्षा

—  एकाच वेळेस दोन पदव्या घेण्याची संधी

—  विद्यापीठ शिक्षण संरचना बदल- ४ वर्ष पदवी

—  विद्यापीठ व्यवस्थापन मंडळात तज्ञ आणि शिक्षकांना प्रतिनिधित्व

—  शिक्षकांना नियमित प्रशिक्षण

—  अधिक वेळा परीक्षा देण्याची संधी

—  Academic   Credit System- multiple entry and Exit

—  Lateral entry system